Việt kiều ở Pháp với chiến thắng Điện Biên Phủ
Do những điều kiện lịch sử cụ thể, nhiều thập kỷ qua, dân tộc ta luôn có một số lượng không nhỏ – với các nguyên nhân khác nhau – đã đến sống và lập nghiệp tại nhiều quốc gia trên thế giới, được gọi chung là “Việt kiều”; trong đó, Việt kiều tại Pháp đã đóng vai trò đáng kể, góp phần vào thắng lợi của đất nước qua hai cuộc kháng chiến. Trên con đường đất nước hội nhập sâu rộng với quốc tế hiện nay, trong khi Đảng và Nhà nước ta ngày càng quan tâm đến cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài. Nhân kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, nhắc lại những hoạt động của Việt kiều Pháp với Tổ quốc trong cuộc trường chinh lần thứ nhất của dân tộc, hẳn cũng là điều hợp lẽ…
Cộng đồng người Việt Nam sinh sống ở Pháp sớm có tổ chức phong trào yêu nước và những hoạt động của phong trào có ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc kháng chiến chống Pháp của dân tộc ta, nhất là trên mặt trận quốc tế - ngoại giao.
Trước chiến tranh thế giới lần thứ hai, Việt kiều ở Pháp còn ít. Khi chiến tranh nổ ra, mấy vạn lính thợ người Việt bị bắt đưa sang Pháp, sống tập trung trong các trại, bị bóc lột tàn tệ, nên những cuộc đấu tranh nổ ra ngày càng nhiều. Những sinh viên, trí thức Việt Nam sớm giác ngộ đã sát cánh với những người thợ trong cuộc đấu tranh đó, về sau trở nên những tên tuổi được nhiều người biết như Trần Đức Thảo, Phạm Huy Thông, Nguyễn Khắc Viện, Trần Thanh Xuân, Lê Văn Thiêm, Nguyễn Hoán...
Hai nhà trí thức lớn là kỹ sư Trần Đại Nghĩa và bác sĩ Trần Hữu Tước theo Bác Hồ về nước năm 1946 đã có những cống hiến xuất sắc cho dân tộc, đặc biệt người kỹ sư mang tên bác Hồ đặt (tên thật của ông là Phạm Quang Lễ) đã từ bỏ chức vụ kỹ sư trưởng chế tạo máy bay với mức lương tương đương 22 lượng vàng, mang về nước một tấn sách khoa học kỹ thuật để làm nên nhiều loại vũ khí độc đáo trong hoàn cảnh khó khăn của Việt Nam lúc đó, trong đó có súng ĐKZ từng làm giặc Pháp kinh hồn. Ông Trần Đại Nghĩa và công trình chế tạo súng ĐKZ đều đã được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh.
Kiều bào tiễn Bác sĩ Nguyễn Khắc Viện về nước năm 1963.
Hoạt động nhiều mặt của Việt kiều ở Pháp đã được bác sĩ Nguyễn Khắc Viện kể lại trong cuốn Ước mơ và Hoài niệm (NXB Đà Nẵng 2003; Công ty Thái Hà tái bản 2007; đến năm 2017, nhân kỷ niệm 20 năm ngày bác sĩ qua đời (1997-2017), NXB Tri thức đã tái bản và bổ sung cuốn sách với nhiều tư liệu công bố lần đầu).
Trong cuốn sách vừa dẫn, bác sĩ Nguyễn Khắc Viện cho biết các hoạt động của Việt kiều tại Pháp rất phong phú. Cuộc kháng chiến chống Pháp càng gần đến ngày thắng lợi, phong trào Việt kiều hướng về Tổ quốc càng lớn mạnh, đặc biệt là hai dịp biểu dương lực lượng hàng năm vào dịp ngày Hội Báo Nhân Đạo (L' Humanité – Báo của Đảng Cộng sản Pháp) và ngày Tết.
Ngày Hội Báo Nhân Đạo trùng với lễ Quốc khánh Việt Nam, được tổ chức trong công viên Vincennes, ngay sát cửa ô Paris có khi thu hút đến một triệu người, các bạn Pháp dành cho Việt kiều một khu rộng để triển lãm, cờ đỏ sao vàng kéo lên bay phần phật giữa thủ đô Pháp, hàng vạn người đi qua ký kiến nghị đòi chính phủ Pháp chấm dứt chiến tranh ở Việt Nam. Vì thế, chính phủ Pháp đã cấm tổ chức Việt kiều hoạt động và tháng 12/1952, cảnh sát Pháp đã bắt mấy chục người, trong đó giáo sư Phạm Huy Thông, người phụ trách phong trào, bị giải về giam ở Sài Gòn.
Bác sĩ Nguyễn Khắc Viện cũng có tên trong danh sách bị bắt, nhưng lúc cảnh sát ập đến nhà thì ông đi vắng. Sau ngày đó, ông phải sống cuộc sống di động, vài ngày hay vài tuần lại đổi chỗ ở. Đây cũng là lúc ông nhận trách nhiệm lãnh đạo phong trào Việt kiều ở Pháp, thay thế ông Phạm Huy Thông. Cũng may là nhờ phương pháp tập dưỡng sinh, sức khỏe ông đã dần hồi phục sau 7 lần lên bàn mổ cắt mất 8 xương sườn và hơn một lá phổi (do bị lao). Mặt khác, với bệnh án còn không đầy lá phổi, với vết mổ sau lưng còn sâu hoắm chưa liền da, nếu có bị bắt, bác sĩ nào cũng có thể chứng nhận ông không còn hơi sức đâu lãnh đạo phong trào Việt kiều…
Cuộc kháng chiến trong nước càng phát triển, nhất là trong chiến dịch Đông Xuân 1953-1954 tiến tới chiến dịch Điện Biên Phủ, các hoạt động phối hợp của tổ chức Việt kiều tại nước đối phương càng có ý nghĩa nhưng lại khó khăn hơn trước do phải hoạt động bí mật. Nhờ mạng lưới đã xây dựng từ mươi năm trước, Paris thì phố nào cũng đông như chợ, nên ông Viện cùng các cộng sự của ông đã “qua mặt” được mật thám Pháp, củng cố 10 chi hội ở các tỉnh, ra thường xuyên tờ “Quyết thắng”, kịp thời thông tin trung thực tình hình trong nước đến kiều bào và cả các tổ chức Pháp.
Kỹ sư Vũ Đình Bông, một Việt kiều về nước ngay khi cuộc kháng chiến chống Pháp chưa kết thúc đã nhớ lại:
“...Tờ thông tin bí mật lấy tên “Quyết thắng”, in rônêô, bài viết chủ yếu do anh Viện cung cấp. Lâu lâu, anh Viện tạt ghé phòng anh em chúng tôi ở, giao nhiệm vụ, ăn vài miếng rồi lại lặng lẽ ra đi. Đi đâu? Mấy năm hoạt động bí mật ấy, chúng tôi không có quyền hỏi... Khi có tín hiệu bị truy lùng, anh Viện thường đến chỗ tôi tạm lánh né vài hôm trên tầng lầu 5 kín đáo, ít người dòm ngó. Anh Viện có vết mổ phổi chưa lành hẳn, nên hàng ngày tôi phải thay băng bằng cách rút mảnh ga cũ có thấm nước rỉ ở hõm to bằng cái bát con ăn sâu vào bả vai, rồi luồn mành mới vào. Thấy sự chịu đựng đau đớn thể hiện trên nét mặt, càng thấy anh Viện là người có nghị lực hơn người... Có lần bị truy lùng gắt gao, anh Viện giao cho tôi di chuyển máy in rônêô đến địa chỉ mới là nhà một đồng chí người Pháp ở ngoại ô Paris. Biết việc di chuyển máy móc in ấn là bất hợp pháp, rất nguy hiểm, nhưng tôi không hề sợ. Tôi đến người bạn thân là Nguyễn Hoán mượn xe ô tô và tự lái đưa máy móc đi từ sáng tinh mơ để qua mắt kiểm soát của bọn mật thám...”.
Mặt khác, để đáp ứng nhu cầu tin tức nội bộ đối phương của lãnh đạo trong nước, ông Viện với sự cộng tác tận tình của ông Nguyễn Văn Chỉ, từ ngày này qua ngày khác, hết tháng này qua tháng khác, cứ mỗi buổi sáng, đi mua mười mấy tờ báo lớn của Pháp, xem chỗ nào đáng chú ý thì gạch chì xanh chì đỏ vào rồi nhớ Trung ương Đảng Cộng sản Pháp chuyển về Việt Nam. Anh Chỉ không phải là Đảng viên, lại có quốc tịch Pháp, nên có lợi thế trong việc quan hệ với các chính khách Pháp, nhờ đó tập hợp được nhiều tin tức để chuyển về trong nước. Ở các tỉnh cũng có một số kiều bào như vậy.
Bác sĩ Nguyễn Khắc Viện (thứ hai từ trái sang) gặp gỡ Đoàn Ngoại giao Việt Nam tại Paris sau khi ký Hiệp định Paris năm 1973.
Một lần, anh Chỉ cùng ông Viện bị cảnh sát Pháp bắt, nhưng khi ông đòi cho bác sĩ vào thay băng, chúng thấy vết mổ chưa liền da sau lưng và cũng không có bằng chứng phạm pháp, nên đành phải thả. Thực ra, chúng bắt ông Viện và anh Chỉ chủ yếu để xem hai người có quan hệ gì với Mendès France (là Thủ tướng Pháp khi ký Hiệp định Genève) trước khi Điện Biên Phủ thất bại hay không, nếu có thì họ tung ra dư luận rằng Chính phủ Pháp giao bí mật quân sự cho Việt Minh, nên Pháp mới thua; nhưng hai người không khai báo gì...
Cho đến ngày 7/5/1954, khi các báo Pháp loan tin “Điện Biên Phủ đã thất thủ”, chính phủ Pháp treo cờ quốc tang, nhưng ở đâu có người Việt Nam là các bạn Pháp mua rượu tới uống, mừng chiến thắng, vì họ xem Điện Biên Phủ cũng là chiến thắng của họ. Trên các đường phố Paris, sinh viên các nước châu Phi kéo đi từng đoàn hô lớn: Điện Biên Phủ! Hoan hô Hồ Chí Minh! Hoan hô tướng Giáp!”. Cả những người thuộc phe Bảo Đại ngày hôm ấy cũng hân hoan, thấy tự hào là người Việt Nam! Những biểu hiện đó càng chứng tỏ Điện Biên Phủ không chỉ đơn thuần là một chiến thắng quân sự mà còn có ý nghĩa to lớn về nhiều mặt, nâng cao vị trí của Việt Nam trên trường quốc tế, buộc chính phủ Pháp phải ngồi vào bàn đàm phán ở Genève.
Trong thời kỳ này, theo yêu cầu của phái đoàn ta, ông Viện đã thay mặt tổ chức Việt kiều, bí mật vượt biên giới Pháp - Thụy Sĩ sang Genève báo cáo tình hình ở Pháp với các đồng chí Phạm Văn Đồng, Tạ Quang Bửu... Do biên giới bị canh gác nghiêm ngặt, nhờ đường dây của Đảng Pháp, ông Viện đã trốn trong một chiếc xe hàng ngày chở trứng gà qua bán ở Genève vượt qua biên giới an toàn. Một tuần sau, cũng bằng cách đó, ông trở về Paris tiếp tục hoạt động...
Mãi đến năm 1956, chính phủ Pháp mới đồng ý cho Hội Liên hiệp Việt kiều hoạt động công khai và lúc đó, ông Viện mới chính thức được bầu là “Tổng Thư ký”. Phong trào Việt kiều ở Pháp ngày càng hoạt động sôi nổi, nhưng sau này nhớ lại mấy chục năm ở Pháp, ông Viện nói rằng: những ngày chiến thắng Điện Biên Phủ là những ngày vui sướng nhất...
Tròn 70 năm đã qua từ những ngày vui đặc biệt của bác sĩ Nguyễn Khắc Viện cùng bà con Việt kiều tại Paris, nhờ có chiến thắng Điện Biên Phủ mà ông cũng như nhiều thế hệ người Việt tại Pháp đã góp phần…
Bác sĩ Nguyễn Khắc Viện trở về nước năm 1963, tiếp tục cuộc “chiến đấu” trên mặt trận ngoại giao và văn hoá cho đến lúc qua đời (ngày 10/5/1997). Nhà nước Việt Nam đã tặng ông Huân chương Độc lập hạng Ba và hạng Nhất.
Bài tham luận của nhà phê bình Bùi Việt Thắng tại tọa đàm "Tiểu thuyết và hiện thực đổi mới đất nước" do Thời...
Bình luận
